Në vitin 2023, të paktën dhjetë bashki në Shqipëri u deklaruan të “falimentuara” për shkak të borxheve të prapambetura që tejkalonin të ardhurat e tyre. Sipas Ministrisë së Financave, këto bashki raportuan një nivel detyrimesh që kalonte 100% të të ardhurave të tyre. Bashkitë më të prekura përfshinin Klosin (339%), Memaliajin (270%), Dibrën (156%), Malësinë e Madhe (139%), si dhe Pukën, Peqinin, Dimalin, Cërrikun (120%), Kavajën dhe Tropojën (110%).
Deri në fund të dhjetorit 2023, borxhet e prapambetura arritën në 4.8 miliardë lekë. Kavaja kryesonte listën me stokun më të lartë, që arrinte në rreth 794 milionë lekë, duke përbërë 16.7% të totalit, e ndjekur nga Tirana me 788 milionë lekë (16.6%), Vorë me 363 milionë lekë (7.6%), Durrësi me 311.5 milionë lekë (6.6%), dhe Pogradeci me 224 milionë lekë (4.7%). Bashkitë e Dibrës dhe Lezhës ishin gjithashtu në këtë listë.
Në qarkun e Dibrës, situata e borxheve të prapambetura në vitin 2023 ishte veçanërisht e rëndë për bashkinë Klos, me një raport detyrimesh ndaj të ardhurave prej 339%, ndërsa bashkia Dibër kishte një raport prej 156%. Bashkia Mat kishte një situatë më të mirë me vetëm 29%, dhe Bulqiza kishte detyrime të prapambetura që përbënin 11% të të ardhurave të saj. Këto shifra theksojnë ngarkesën e lartë financiare për disa bashki në qark, veçanërisht për Klosin dhe Dibrën, duke nxjerrë në pah nevojën për përmirësim të menaxhimit financiar për të adresuar sfidat buxhetore.
Borxhi i bashkive i referohet kryesisht detyrimeve financiare që kanë ndaj kreditorëve ose ofruesve të shërbimeve. Këto detyrime mund të lindin nga shpenzimet për investime në infrastrukturë, shërbime publike, dhe projekte të tjera të cilat kërkojnë financim përtej të ardhurave të tyre të zakonshme.
Në lidhje me kategoritë e detyrimeve, investimet përbënin 47% të stokut, të ndjekura nga kategoritë “Të tjera” me 25%, “Shërbime” me 11%, dhe “Vendime Gjyqësore” me 9%. Në vitin 2023, detyrimet për investime dhe aktivitete të tjera të lidhura me disiplinën fiskale vendore ishin rritur. Për qarqet, 95.9% e detyrimeve ishin kryesisht të lidhura me vendime gjyqësore.
Ministria e Financave theksoi se detyrimet e prapambetura mbetën një sfidë në vitin 2023. Një raport i mëparshëm tregoi se nga 61 bashki dhe 9 qarqe, 49 bashki dhe 9 qarqe nuk kishin probleme financiare, 8 bashki dhe 1 qark përballeshin me probleme, ndërsa 4 bashki dhe 2 qarqe ishin në vështirësi financiare.
Gjatë vitit 2023, detyrimet e prapambetura përfaqësonin rreth 13.8% të të ardhurave të njësive të vetëqeverisjes vendore. Ky raport ishte zvogëluar me 3.6% krahasuar me një vit më parë, si rezultat i rritjes së të ardhurave dhe uljes së detyrimeve. Totali prej 4.8 miliardë lekë përfaqësonte rreth 7% të shpenzimeve faktike të njësive vendore.
Ministria e Financave vuri në dukje se kapaciteti fiskal i ulët i shumicës së këtyre bashkive, së bashku me menaxhimin e dobët të mbledhjes së të ardhurave dhe planifikimit të shpenzimeve, ishin faktorët kryesorë që kontribuuan në këto probleme me stokun e detyrimeve.
Një raport i Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) zbuloi se disa bashki në vend rrezikojnë shëndetin e popullsisë dhe financat për shkak të menaxhimit joefikas të mbetjeve. Mbetjet depozitohen në mënyrë të pakontrolluar, duke krijuar shqetësime të mëdha për mjedisin dhe shëndetin publik. Raporti theksoi gjithashtu se përllogaritja e tarifës së pastrimit nga bashkitë e audituara nuk merr parasysh madhësinë e familjeve dhe bizneseve. Një vlerësim më i drejtë do të kërkonte që këto faktorë të konsiderohen, çka do të rezultonte në vendosjen e një tarife më të drejtë dhe më të saktë, duke siguruar që shërbimet e pastrimit të financohen në mënyrë të drejtë dhe të barabartë për të gjithë banorët.
